Sống chung với kênh đào Phù Nam là giải pháp phù hợp nhất? (2024)
Ở phần trước, chúng ta đã đề cập đến tác động của kênh đào Phù Nam đối với đời sống của người dân vùng đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL). Vậy câu hỏi đặt ra là: người dân nơi đây có nên chấp nhận sự thay đổi và học cách sống chung với những điều kiện mới?
Xây dựng một nền kinh tế nước mặn tại ĐBSCL
Khi kênh đào Phù Nam chính thức hoạt động, nguy cơ nước mặn xâm nhập vào vùng ĐBSCL sẽ là điều có thể xảy ra. Khu vực ĐBSCL rộng 41.000 km² với 13 tỉnh thành, trong đó có 7 tỉnh giáp biển, chịu ảnh hưởng trực tiếp của nước biển dâng và xâm nhập. Tuy nhiên, trong suốt lịch sử phát triển, người dân nơi đây đã học cách sống chung hài hòa giữa đất, sông và biển, canh tác nông nghiệp dựa vào sự cân bằng tự nhiên này.
Vùng đồng bằng sông Cửu Long hàng năm đón nhận khoảng 4.000 tỷ mét khối nước và 100 triệu tấn phù sa từ sông Mêkông. Nhờ dòng nước ngọt này, mảnh đất ĐBSCL trở thành vùng canh tác trù phú, cung cấp lúa, trái cây và thủy sản nước ngọt. Tuy nhiên, từ khoảng 10 năm trở lại đây, những thay đổi về môi trường, khí hậu và các công trình thủy điện ở thượng nguồn đã khiến nguồn nước ngọt giảm đi đáng kể.
Đã đến lúc thích nghi với điều kiện mới tại ĐBSCL
Những thay đổi từ khí hậu và các công trình thủy điện ở thượng nguồn như 12 đập lớn của Trung Quốc và đập Xayaburi của Lào đã làm giảm đáng kể lượng nước về ĐBSCL. Điều này dẫn đến nguy cơ hạn hán, khô hạn và đặc biệt là xâm nhập mặn gia tăng.
Trong bối cảnh đó, cần thiết phải xây dựng một nền kinh tế nước mặn, tức là nông nghiệp phù hợp với nước mặn và nước lợ. Các chuyên gia đã cảnh báo về tình trạng nước biển dâng cao từ 0,5 đến 0,7 m, điều này buộc người dân phải thay đổi phương thức sản xuất. Thay vì cố gắng duy trì sản xuất lúa nước, chúng ta cần chuyển hướng sang nuôi trồng thủy sản biển, rong, tảo và các loài thực vật thích nghi với nước mặn. Nếu không, làn sóng di cư ồ ạt sẽ tạo ra những khủng hoảng xã hội nghiêm trọng.
Sự biến mất của những loại cây trồng truyền thống, thay thế bằng cây chịu mặn tốt
Các loại cây ăn trái như sầu riêng, chôm chôm, cam, quýt, và bưởi có ngưỡng chịu mặn rất thấp. Chẳng hạn, sầu riêng chỉ chịu được độ mặn khoảng 0,64‰, trong khi chôm chôm là 1,28‰, nhưng nước tại các cửa sông có độ mặn đến 4‰. Điều này có nghĩa là, nếu không có sự thích nghi, các loại cây này sẽ sớm biến mất khỏi ĐBSCL.
Tuy nhiên, thách thức này cũng có thể biến thành cơ hội. ĐBSCL là môi trường lý tưởng cho nhiều loài thủy sản có giá trị kinh tế cao như tôm thẻ chân trắng, cá tra, và các loại thủy sản nước lợ khác. Với các cây trồng, mãng cầu là một ví dụ cho loại cây có khả năng chịu mặn tốt, và nhiều giống lúa mới cũng đã được phát triển để thích nghi với điều kiện mặn cao.
Hướng đi mới cho tương lai khi Kênh đào phù nam hoạt động
Với những thay đổi này, chương trình 1 triệu ha lúa chất lượng cao của Chính phủ có thể bị ảnh hưởng nặng nề. Tuy nhiên, sự phát triển của các loại cây trồng và vật nuôi mới phù hợp với nước mặn sẽ mang lại nhiều tiềm năng hơn, đặc biệt trong bối cảnh tài nguyên nước ngọt dần khan hiếm.
Ngoài ra, tình trạng sụt lún và sạt lở đất tại ĐBSCL cũng đang diễn ra nghiêm trọng. Việc mất nước, dù là nước ngọt hay mặn, đang làm cho cấu trúc đất yếu đi, gây ra những hiện tượng sụp đổ và nứt gãy. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chấp nhận nước mặn như một giải pháp thay thế để ổn định cấu trúc đất và xây dựng cơ sở hạ tầng bền vững.
Đến năm 2028, khi kênh đào Phù Nam đi vào hoạt động, những tác động đối với vùng ĐBSCL sẽ trở nên rõ ràng hơn. Vì vậy, việc chuẩn bị ngay từ bây giờ là điều cần thiết để đảm bảo cuộc sống và sinh kế của hàng triệu người dân nơi đây. Chúng ta không thể ngăn cản sự thay đổi, nhưng có thể tìm cách thích nghi và biến thách thức thành cơ hội.
